Architektura romańska rozwinęła się na przełomie X-XIII wieku w nowo powstających, samodzielnych krajach Europy. Określenie romańska zostało wprowadzone dopiero w dziewiętnastym wieku, najpierw w filologii dla zdefiniowania grupy języków, która wywodziła się z łaciny, potem dla sztuki oraz architektury, która powstała po ponownym zainteresowaniu się sztuką starożytnego Rzymu. Okres trwania architektury romańskiej jest umowny. Przyjmuje się go różnie w danych państwach. Najtrudniej jest zdefiniować moment przejścia od architektury wczesnego chrześcijaństwa do romańskiej we Włoszech. Przyjęto, iż pod tym względem Francja oraz Niemcy wyprzedziły Włochy. Tak samo mało precyzyjnie definiuje się moment zakończenia epoki romańskiej. Najwcześniej, bo już w połowie dwunastego wieku, od tego stylu odeszli budowniczowie we Francji, w innych krajach Europy okres romański trwał jeszcze przez prawie cały wiek. Po przekroczeniu 1000 roku, który wydawał się ludziom żyjącym w na przełomie wieków momentem bardzo wyjątkowym, rozpoczęło się na szeroką skalę wznoszenie nowych kościołów. To właśnie budownictwo sakralne odegrało bardzo ważną rolę w budowaniu nowego stylu architektonicznego, który później został nazwany stylem romańskim. Kościoły pełniły w tym czasie dwie role: były ośrodkami kultu i bardzo często spełniały funkcję obronną, dając schronienie w czasie oblężeń. Użycie kamienia, jako najczęściej wykorzystanego budulca oraz obronny charakter budowli, miały wielki wpływ na kompozycję bryły budowli. Kościół romański był to budynek, który składał się z prostych brył (prostopadłościanów, walców, ostrosłupów) o surowym, ciężkim i przede wszystkim monumentalnym charakterze. Grube mury oraz wąskie otwory okienne jak i drzwiowe, masywne wieże, podkreślały obronność założeń. Rzeźba czy malarstwo były podporządkowane architekturze. Ponowne zainteresowanie się architekturą klasyczną oraz znaczny rozwój sztuki budowlanej, pozwoliły na pojawienie się wielu monumentalnych dzieł. Nie powielano jednak wzorów antycznych. Na kształtowanie się architektury romańskiej, poza architekturą starożytnego Rzymu duży wpływ miała również architektura wczesnego chrześcijaństwa oraz architektura przedromańska, a zwłaszcza dziedzictwo okresu karolińskiego. Zasięg architektury romańskiej przekroczył granice Cesarstwa Zachodniego, obejmując również Europę Środkowo-Wschodnią czy Skandynawię. Jej wzorce razem z krucjatami dotarły również do Syrii oraz Palestyny. W okresie romańskim po raz pierwszy od czasów starożytnych ukształtował się w miarę jednolity styl, który objął swoim wpływem tak duży obszar.
Kościoły romańskie planowane były na rzucie prostokąta albo krzyża łacińskiego z prezbiterium, które było zakończone półkolistą absydą. Najczęściej orientowano je wzdłuż osi wschód-zachód. Były to kościoły bazylikowe albo halowe. Mniejsze budowle bardzo często rozwiązywano również na planie centralnym – krzyża greckiego albo rotundy. Wnętrze kościoła podzielone było rzędami kolumn albo filarów bardzo często na 3 nazwy. Nad skrzyżowaniem transeptu z nawą główną często lokowana była wieża, przez którą doświetlano wnętrze (kopuły występowały jedynie sporadycznie). Wieże pojawiały się również na zakończeniach naw poprzecznych, po bokach prezbiterium czy fasady. Spotkać można również kościoły dwu chórowe (one posiadają absydy z przodu, jak i z tyłu kościoła). W kościołach pielgrzymkowych najczęściej wokół prezbiterium zbudowany był ambit z wieńcem kaplic. Spotkać można również kościoły o obejściach zaplanowanych po obwodzie całej budowli: nawami bocznymi oraz wzdłuż transeptu podzielonego na nawy. Dach rozwiązywano jako więźbę dachową, która widoczna była z wnętrza kościoła lub zasłonięta była płaskim, drewnianym stropem. Często były to sklepienia kolebkowe nad nawami głównymi i krzyżowe nad nawami bocznymi. Wykorzystanie sklepień poprawiało akustykę pomieszczeń, co było bardzo ważne przy śpiewach chóralnych w kościołach zakonnych i zwiększało bezpieczeństwo budowli w przypadku pożaru. Sklepienia kolebkowe opierały się na wykorzystywanych już wcześniej gurtach – żebrach wzmacniających sklepienie oraz pozwalających na zmniejszenie jego ciężaru. Sklepienia naw bocznych, po wykorzystaniu dodatkowych filarów zagęszczających podział przęseł posiadały mniejszą rozpiętość.
Taki układ konstrukcyjny, gdzie na 2 przęsła sklepienia naw bocznych przypada 1 przęsło nawy głównej, zwany jest systemem wiązanym. Sklepienia wówczas opierają się na ścianach, kolumnach czy filarach. Kapitele, które występowały w okresie romańskim posiadały kształt kostki z zaokrąglonymi dolnymi krawędziami, kielicha albo odwróconego ostrosłupa. Były one pozbawione ozdób, dekorowane były płaskorzeźbą w formie stylizowanych, wywodzących się z korynckich liści akantu, longobardzkich czy iryjskich plecionek i motywów inspirowanych postaciami zwierząt (lwów, pawi, gryfów) oraz scenami figuralnymi, które nawiązywały do Nowego, jak i Starego Testamentu. Bazy kolumn składały się z kilku wałków, które opierały się na płaskim elemencie w formie kostki są ozdobione płaskorzeźbą w formie stylizowanych listków albo niewielkich zwierząt na narożach kostki (tzw. szpony albo żabki). Trzony kolumn zrobione były z kilku ciosów kamiennych (w starożytności najczęściej były zrobione one z 1 kamienia). W budowlach romańskich bardzo często powyżej głowic zamiast architrawu umieszczany był gzyms lub impost. W budowlach ze sklepieniami krzyżowymi forma podpór stała się bardziej skomplikowana. Żebra oraz łęki podpierają przylegające do trzonu kolumny cieńsze elementy tzw. służki. Przystawione do ściany były w stanie schodzić do poziomu posadzki oraz podpierać się na bazie, lub zakończone znacznie wcześniej zostają osadzone na wsporniku. W kościołach pielgrzymkowych nad nawami bocznymi konstruowano empory, które bardzo często wykorzystywane były również jako miejsce odpoczynku dla grup pielgrzymów. Posadzki z płyt kamiennych czy ceramicznych układane były w różne wzory, ściany zdobione były freskami. Wąskie okna- biforia i triforia oraz drzwi lokowane były w grubych murach, poszerzano na zewnątrz przez wykorzystanie glifów, tak by umożliwić łatwiejszy dopływ światła.
W okresie architektury romańskiej powstało bardzo dużo klasztorów. Układ poszczególnych pomieszczeń oraz rozwiązanie kościoła związane było z obowiązującą zakonników regułą. Benedyktyni najczęściej wzorowali się na opactwie w Cluny, zakony cysterskie o znacznie surowszej regule złożone były z szeregu pomieszczeń na planie prostokąta o bardzo surowych wnętrzach. Pomimo wielu różnic z czasem utrwalił się schemat, gdzie do dłuższej ściany kościoła przylegał wirydarz, który otoczony był z 3 stron krużgankami. Po zewnętrznej stronie krużganków umieszczane były poszczególne pomieszczenia: najbliżej prezbiterium najczęściej znajdowała się zakrystia oraz kapitularz. Oprócz nich w różnej kolejności umieszczane były: pomieszczenia opata, refektarz, dormitorium oraz inne sale przeznaczone do pracy. Kuchnia bardzo często znajdowała się w osobnym budynku, poza główną częścią obiektu. Poza pomieszczeniami, które były przeznaczone dla zakonników budowane były również pomieszczenia gospodarcze, takie jak stajnie, spichlerze czy stodoły. Budowane były również budynki przeznaczone dla osób świeckich goszczących w klasztorze np. w czasie podróży, pielgrzymek itp. Całość otoczona była murem albo palisadą oraz fosą.
Cechy sztuki romańskiej:
>> rozwój architektury sakralnej (funkcja religijna i obronna)
>> bryła kościoła prosta, surowa, ciężka
>> plany są podłużne w kształcie krzyża łacińskiego zakończonego apsydą; podział na trzy nawy; po obu stronach prezbiterium- wieże.
>> głównym elementem konstrukcyjnym jest łuk
>> dwa systemy konstrukcyjne: bazylikowy i halowy
>> lizeny z fryzami arkadowymi
>> bi i triforia
>> rzeźba integralnie związana z architekturą
>> rzeźba w stylu ikonograficznym przystosowana do ram architektonicznych
>> deformacje: ruch jest przesadzony, ludzie mają zbyt wielkie głowy, dłonie, małe tułowia, krótkie nogi, szaty są schematyczne
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz